Het vieren van gecensureerde films
Amsterdam, 15-01-2024
Movies that Matter zet zich in voor de ondersteuning van mensenrechtenfilms en -festivals over de hele wereld. In deze serie belichten we de verhalen van verschillende mensen die betrokken zijn bij onze internationale programma’s om hun projecten en de impact die ze hebben, te bespreken. We spraken met Teresa Castillo, directeur van het Peruaanse filmfestival Censurados en mede-directeur van La Combi Arte Rodante, over tien jaar Censurados, hoe de huidige politieke situatie in Peru invloed heeft op het festival en het daaropvolgende toegenomen belang van een festival zoals Censurados. Censurados is meerdere keren ondersteund door het Grant Programma, Teresa nam deel aan Cinema without Borders en is lid van het Human Rights Film Network.
Tekst: Isabelle van den Hoek Ostende en Paula van Voorthuizen
Censurados is een jaarlijks filmfestival in Peru dat zich richt op de verspreiding en zichtbaarheid van gecensureerde films van over de hele wereld. Met vrijheid van meningsuiting als uitgangspunt behandelt het festival verschillende mensenrechtenkwesties door films naar gemeenschappen in heel Peru te brengen. Op deze manier streeft het festival ernaar een platform te bieden waar een diversiteit aan stemmen en artistieke expressies vrijelijk tot uiting kan komen, en ruimte te creëren voor dialoog over relevante kwesties.
De focus op vrijheid van meningsuiting en gecensureerde films is niet toevallig, gezien de geschiedenis van censuurbeleid in Peru. Voortkomend uit een geschiedenis van autoritair leiderschap en conflict, heeft Peru de afgelopen twee decennia stappen gezet richting democratisch bestuur. Desondanks maken corruptie en beperkingen op persvrijheid deel uit van het dagelijks leven in Peru. Mensenrechten worden vaak genegeerd, laat staan openlijk besproken. Censuur wordt beschouwd als het startpunt voor onderwerpen over gevoelige kwesties of kritiek op de regering. Echter, vooral de afgelopen maanden is de situatie in Peru geëscaleerd. De omstreden afzetting van president Pedro Castillo op 7 december 2022, gevolgd door zijn daaropvolgende arrestatie en vervanging door zijn vice president Dina Boluarte, deed langdurige sociopolitieke spanningen uitmonden in landelijke protesten. Deze protesten werden gewelddadig onderdrukt door de huidige regering, wat resulteerde in de dood van tientallen betogers. Een jaar later blijft de politieke situatie onveranderd; ondanks druk van de burgermaatschappij heeft de regering vastgehouden aan de macht. Zonder uitzicht op politieke hervormingen om de fundamentele sociopolitieke problemen in Peru aan te pakken, is het slechts een kwestie van tijd voordat verdere onrust onder de bevolking escaleert.
Censuur in Peru heeft dus een hoogtepunt bereikt, en het is in dit klimaat dat Censurados vorig jaar zelf het doelwit was van censuur. Op het laatste moment verbood de gemeente van Lima het festival in openbare ruimtes, waardoor de vertoningen naar privé-binnenruimtes werden gedwongen. Omdat veel Peruvianen geen toegang hebben tot de bioscoop, beperkte dit aanzienlijk het bereik van het festival onder het algemene publiek. Zo werd Censurados geconfronteerd met hetzelfde probleem dat het probeert aan te pakken: censuur.
‘Een ruimte voor dialoog’
Ondanks de uitdagingen van staatsrepressie is Censurados aanzienlijk gegroeid sinds de eerste editie in 2014. In feite begon het festival niet met een focus op mensenrechten, maar ontwikkelde het zich vanuit een project genaamd Normalas, tegenwoordig bekend als “La Combi Arte Rodante.” Dit project bracht film naar gemeenschappen die nooit eerder film hadden ervaren, met als enig doel deze gemeenschappen entertainment te bieden. Echter, legt Teresa uit, na het zien van de problemen waarmee veel van deze gemeenschappen te maken hadden, waaronder mensenhandel en illegale mijnbouw, realiseerde het festival zich hun potentieel om via film gesprekken over deze sociale kwesties te starten. Ze begonnen workshops over filmmaken op te zetten voor jongeren in deze gemeenschappen, wat hen in staat stelde hun opvattingen en gedachten over deze kwesties tot uiting te brengen. Van daaruit ontstond het idee van het festival Censurados en evolueerde het in de loop der jaren tot een jaarlijks festival gericht op gecensureerde films en vrijheid van meningsuiting. Deze ontwikkeling van het festival kwam echter niet vanzelf. Het is eerder een leerproces geweest om te ontdekken wat goed werkt voor het festival en wat niet.
‘Het hart van het festival is het creëren van ruimte voor dialoog, niet om te zeggen dat dit wit of zwart is.’
Teresa benadrukt hoe het organiseren van het festival een voortdurend leerproces is: ‘Als je het mij vraagt, wat het betekent om een filmfestival te organiseren, is het: leren, leren en leren, elke dag.’ Gedurende de verschillende edities heeft Censurados steeds meer geëxperimenteerd met het opnemen van verschillende kunstvormen op het festival als middel om relevant te blijven in het onzekere Peruaanse festivallandschap. Door het soms moeilijk te verkrijgen van financiële steun en de afhankelijkheid van een team dat uitsluitend bestaat uit vrijwilligers, blijft het voortbestaan van Censurados elke editie onzeker. Daarom is het voor het festival belangrijk om zijn relevantie te waarborgen door het festival af te stemmen op het publiek dat ze willen bereiken. Het festival streeft ernaar dit te doen door hun activiteiten te diversifiëren. In de ogen van Teresa zal een alleenstaande focus op cinema de ondergang van het festival betekenen, gezien de dominantie van grote streamingplatforms. Hoewel cinema het belangrijkste instrument van dialoog is van Censurados, experimenteert het festival ook met verschillende kunstvormen en activiteiten, zoals muziek en comedy, met de ambitie “meer dan alleen een filmfestival” te zijn. Als het gaat om muziek of komedie, is het soms meer herkenbaar voor Peruvianen dan film, aangezien ze vaker toegang hebben tot deze vormen van entertainment, maar niet tot films of de bioscoop.
Bovendien denkt het festival voortdurend na over hoe ze hun focus op mensenrechten kunnen communiceren, vooral om aantrekkelijker te zijn voor de jongere generatie. In Peru wordt praten over mensenrechten geassocieerd met linkse hippies, waardoor veel Peruvianen als doelgroep worden buitengesloten. Daarom is het belangrijk dat het festival films gebruikt over onderwerpen die goed aansluiten bij het dagelijks leven van de gemeenschappen waar de films vertoond zullen worden. Op die manier worden gesprekken over mensenrechten niet terzijde geschoven als linkse kwesties, maar worden ze eerder een manier om gesprekken over de strijd die deze gemeenschappen zelf doormaken, te stimuleren. Het is deze waardevolle uitwisseling met de gemeenschappen die centraal staat bij Censurados. “Het hart van het festival is het creëren van deze ruimte voor dialoog, niet om te zeggen dat dit wit of zwart is.”
Met de tiende editie die in januari 2024 komt, bestaat Censurados al tien jaar. Toch is de duurzaamheid ervan allesbehalve vanzelfsprekend. Daarom is Censurados in een voortdurend leerproces om een festival te organiseren dat niet alleen toegankelijk is, maar waarmee mensen zich ook kunnen identificeren, gericht op het stimuleren van dialogen in gemeenschappen over belangrijke onderwerpen.
“Ze laten je geloven dat je het kunt”
Met deze uitdagingen in gedachten is het waardevol geweest voor Teresa en haar team om verbinding te maken en te leren van andere filmfestivals via Movies that Matter. Teresa vertelt hoe de verschillende programma’s van Movies that Matter door de jaren heen een constante bron van ondersteuning voor het festival zijn geweest. Naast de financiële steun van het subsidieprogramma zijn het advies, contacten en inspiratie fundamenteel belangrijk geweest voor Censurados. Teresa: “zonder Movies that Matter zouden we geen Censurados filmfestival hebben. Het was belangrijk, niet alleen vanwege het geld, maar ook omdat ze je laten geloven dat je het kunt.” Ook het deelnemen aan Cinema Without Borders en lid worden van het Human Rights Film Network heeft de uitwisseling met andere organisatoren van filmfestivals vergemakkelijkt en het team van Censurados in staat gesteld hun netwerk binnen de filmfestivalsector uit te breiden. Al met al concludeert Teresa: “Movies that Matter beperkt zich niet tot een enkel land, maar is er voor de wereld, om verbindingen en uitwisselingen te bevorderen voor een beter internationaal netwerk van mensenrechtenfilms.”
Deze uitwisseling met andere filmfestivals voor mensenrechten wordt steeds belangrijker voor Censurados gezien het huidige onstabiele en onderdrukkende politieke klimaat in Peru. Teresa vertelt hoe het festivalteam aanvankelijk ervan uitging dat Censurados een tijdelijk project zou zijn, ervan overtuigd dat de politieke omstandigheden in Peru zouden verbeteren en dat de censuur zou verminderen. Ironisch genoeg is tien jaar later censuur alomtegenwoordig in het land, waardoor Censurados relevanter is dan ooit tevoren. Nu komt Censurados met zijn tiende editie die plaatsvindt van 12 tot 18 januari in Arequipa, de op een na grootste stad van Peru. Het thema van dit jaar is “Artiesten tegen de Dictatuur”. De eerste editie van het workshopprogramma Festivales que Inspiran (FQI) vindt ook plaats tijdens het festival. Deze workshop is gemaakt voor film- en audiovisuele festivals en projecten die zich richten op mensenrechten, om meer te leren over het organiseren van evenementen met mensenrechtenfilms. Het International Support team van Movies that Matter zal ook aanwezig zijn in Arequipa voor dit workshopprogramma en zal workshops geven. Op die manier wordt de waardevolle verbinding tussen Censurados en Movies that Matter opnieuw versterkt in een voortdurende uitwisseling van kennis en solidariteit.”
Het International Support team zet zich wereldwijd in door financiële ondersteuning van mensenrechtenfilmfestivals (Grant Programme), filmvertoningen op ambassades (Embassy Film Menu), een programma voor activisten (Activist Programme), coördinatie van een samenwerkingsverband tussen festivals (Human Rights Film Network) en workshopprogramma’s voor filmfestivalorganisatoren (Cinema without Borders).